Wintercursus LGOG 2008/2009
"filosofie door de eeuwen heen"

Gehouden op 21 januari 2009, 4 februari 2009 en 11 februari 2009
in museum "De Kantfabriek" in Horst

Inleider was de heer Coen van den Houten (1959) uit Eindhoven. Dr. Coen van den Houten heeft filosofie gestudeerd in Tilburg en is docent filosofie aan het Philips van Hornecollege te Weert.

De voorzitter mocht op de eerste avond 17 deelnemers verwelkomen die zich aangemeld hadden. Hij introduceert de inleider en deze gaat van start met de opmerking dat de lokatie voor een filosoof wel zeer inspirerend is. “De Kantfabriek” genoemd naar een van de beroemdste filosofen die de geschiedenis gekend heeft, n.l. Immanuel Kant, die van 1724 tot 1804 geleefd heeft in Königsberg. Dit zal wel niet de bedoeling zijn geweest van de oprichters van het museum maar is wel zeer toepasselijk.
Hij begint met een vertoog over filosofie, wat houdt filosofie in en wat is de betekenis voor de mensen? Hoe kijkt men door de eeuwen heen tegen de mens aan? Hiervoor heeft de filosoof allerlei “denkgereedschappen” ter beschikking, zoals reflectie, abstractie, distantie, verwondering etc. Door de tijd heen ligt het accent ook steeds ergens anders.

Aan de hand van een tijdbalk worden de vier grote tijdvakken van de filosofie geschilderd. Te onderscheiden zijn:

1) Griekse en Romeinse oudheid: Socrates, Plato en Aristoteles waren de grote vertegenwoordigers van deze stroming. Zij bekeken de samenhang van het heelal, hielden zich bezig met de logica, ethiek en de rede.

2) Christelijke Middeleeuwen: Augustinus en Thomas van Aquino waren hier de vertegenwoordigers van. Zij beschouwden het tijdelijke tegenover het eeuwige, zij filosofeerden over de wetenschap (rede) binnen of onder het geloof.

3) Moderne tijd: Over de mechanisering van het wereldbeeld, over rede als wetenschap. In deze periode speelden René Descartes, Erasmus en Immanuel Kant een hoofdrol. Het was de tijd van de Renaissance en de Verlichting, de Franse revolutie en verder, emancipatie en optimisme.

4) Contemporaine wijsbegeerte: de mens van zijn voetstuk door Copernicus, Darwin en Freud. De homo universalis is verdwenen, het is niet meer mogelijk om alles te overzien, specialisatie en fragmentering is het gevolg. Bekende namen uit deze periode zijn Karl Marx, Nietzsche, Heidegger, Sartre etc.
De avond wordt afgesloten met twee citaten van hedendaagse Nederlandse filosofen, namelijk Ger Groot en Bert Keizer.

Tijdens de tweede avond werden twee filosofen nader belicht. Uitgebreid werd ingegaan op het verhaal over “De grot van Plato”. Is de werkelijk die wij zien wel de echte werkelijkheid? Of bevindt er zich achter de horizon nog een andere werkelijkheid? Aan de hand van veel uitspraken en citaten werd er uitgebreid gediscussieerd door de deelnemers. Daarnaast werd een filosoof uit de Moderne tijd bekeken: René Descartes, wiens uitgangspunt was: “Ik denk, dus ik ben”. Bij Plato is de basis het idee, bij Descartes is het de persoon zelf. Afgesloten werd met een filmfragment uit de Teleacserie over filosofie.
De laatste avond ging over ethiek, de leer over waarden en normen, wat goed is om te doen.
Voordat de deelnemers verschillen casussen kregen voorgelegd gaf de heer van den Houten een overzicht van de ethiek zoals die zich in de loop der eeuwen heeft gemanifesteerd. Te onderscheiden zijn:
-De deugdethiek van Aristoteles. Aristoteles kende de deugd als een eigenschap die gedurende het leven ontwikkeld kon worden. Deugden zoals moed en rechtvaardigheid, passen in een samenleving.
-De plichtethiek van Immanuel Kant. Plicht is de morele eis die iedereen aan zichzelf moet stellen, iemand anders mag je niet als middel gebruiken. Het is je plicht om datgene voor een ander te willen wat ook goed is voor jezelf.
-Het utilisme. Een ethiek uit de 18e eeuw. Kwam op vanuit Engeland. Hierbij gold “Het grootste geluk voor zoveel mogelijk mensen” als uitgangspunt. Ook lag een economisch begrip aan de basis en werd gekeken naar de verhouding kosten/baten. Dus duidelijk iets voor de moderne tijd.
Daarna kregen de cursisten het verhaal “Voor God spelen in het ziekenhuis” voorgelegd. Dit ging over de keuze die artsen moeten maken als er een levertransplantatie moet plaats vinden. Er is maar één lever beschikbaar voor vier patiënten. Deze vier patiënten werden, met hun voorgeschiedenis, in beeld gebracht en wie heeft nu het meeste recht op een transplantatie? Aan de hand van de 3 soorten ethiek werd zeer uitgebreid gediscussieerd over het voor en tegen van iedere patiënt. Hoe gaat een arts te werk en wat voor soort criteria dient hij te hanteren? Uiteindelijk bleek toch het merendeel van de cursisten te zijn voor een soort wachtlijst aangevuld met wat bijkomende criteria zoals haalbaarheid en risico. Het is een zaak van zeer zorgvuldig afwegen.
Hiermee kwam er een einde aan een zeer boeiende cursus die eigenlijk veel te kort was. Beoogd werd om een kennismaking met de filosofie aan te bieden en daarin is de cursusleider uitstekend geslaagd, mede door het uitgebreid aanbod aan teksten, citaten, beelden en geluiden, waarvoor dank.

Jan Vissers.