Lezing “Gouden Legenden, heiligenlevens en heiligenverering in de Nederlanden”.

door Theo Spronk

14 december 2005

• Lezing door Theo Spronk: “Gouden Legenden, heiligenlevens en heiligenverering in de Nederlanden”.

• Daarna: optreden van Theo’s ensemble “Mallemoer”, met oude en nieuwe (kerst-) liedjes

Voor degenen die een optreden van Mallemoer willen bijwonen:
Neem contact op via theo.spronk@hetnet.nl of 0478 531639

Het verhaal van Jezus’ geboorte heeft talloze kunstenaars gedurende vele eeuwen geïnspireerd. Het is vooral interessant te zien hoe de symboliek in de beeldende kunst steeds verandert en evolueert. Pas 200 jaar na het sterven van Christus ontstaan de eerste afbeeldingen. Het afbeelden van God was omstreden en dus gevaarlijk. In de Islamitische en Joodse wereld is dit tot de dag van vandaag zo. De westerse kerk is echter een assimilatie van het bijbelse verhaal met de Romeinse cultuur. In deze cultuur was het volkomen normaal om goden af te beelden. Vandaar dat in het Westen al vroeg geen beperkingen meer bestonden.

Oorspronkelijk was de liggende Maria het voorbeeld in de Westerse kunst. Plotseling wordt Maria niet meer liggend afgebeeld, maar knielend, met een witte jurk, het kindje op de grond. Dit is terug te voeren op een visioen van Birgitta van Zweden (1302-1373). Zij had een visioen van de geboorte van Christus en heeft dit beschreven in de vorm van een “ooggetuigenverslag”. Dit verhaal heeft de kunst sterk beïnvloed.

Ook de drie koningen hebben in de kunst een grote evolutie doorgemaakt. Werden zij oorspronkelijk afgebeeld als drie magiërs, in de loop van de geschiedenis veranderden zij gaandeweg in drie koningen die uiteindelijk door de kerk heilig werden verklaard. In de latere afbeeldingen worden de koningen afgebeeld met een groot gevolg.

Verder weerspiegelt de beeldende kunst ook het schisma in de kerk. De behandeling van het kerstthema is in de orthodoxe kerk veel meer geconcentreerd rond het feest van Driekoningen terwijl het in het westen de geboorte van Jezus centraal staat.

Enkele voorbeelden van symboliek:

Het lied “Er is een roos ontsprongen”. Gebaseerd op de Boom van Jesse. Uit zijn lichaam groeit een wijnrank. De roos symboliseert Maria. De Boom van Jesse symboliseert het hele Oude Testament tot aan het Nieuwe Testament.

Een witte lelie symboliseert de maagdelijkheid van Maria. Ook het licht dat door een raam schijnt zonder het glas te beschadigen is zo’n symbool. Een afbeelding met het kindje Jezus en Pilatus wijst vooruit naar het lijdensverhaal van Christus.

Sommige schilders brengen de bijbelse scènes over in het Nederlandse landschap. Dit maakte het gewone volk ontvankelijker voor het kerstverhaal. Zoals Pieter Breughel. Hij schilderde de “Tocht naar Bethlehem” in een Vlaams landschap. Maria en Jozef komen bij de herberg om zich te laten registreren. Jozef heeft een os en een ezel erbij om te kunnen verkopen als de nood hoog is. Ter herkenning draagt Jozef een zaag bij zich.

Na de Pauze was het optreden van Mallemoer met het volgende programma: