Jaarvergadering, lezing over het "Huijs de Hildert" door drs. Xavier van Dijk.
woensdag 11 maart 2015

Lezing over het "Huijs de Hildert" door drs. Xavier van Dijk.

Adel aan de Maas: een archeologisch en historisch onderzoek naar Huys de Hildert in Well, gemeente Bergen (L)
In 2001 en 2002 heeft dhr. Van Dijk een eerste archeologisch onderzoek uitgevoerd in het gebied van de hoogwatergeul tussen Well en Aijen. Eén van de vragen die toen reeds werden gesteld, was of er plekken konden worden aangewezen die in aanmerking komen voor het verdwenen Huijs de Hildert. Onbekend was of het überhaupt in dit gebied ligt, hoe oud het is, wie het heeft gebouwd, wie er woonden, etc. Enkele plekken kwamen hiervoor in aanmerking, vooral een plek aan een onverharde weg met veel baksteenpuin, leisteen en vloertegels. In 2004 werden enkele proefsleuven in het gebied van de hoogwatergeul aangelegd, waarvan er één deze plek aansneed. Er werd inderdaad muurwerk van mergel aangetroffen en werden vondsten uit de 15-16e eeuw gedaan. Zou hier inderdaad het lang gezochte huis hebben gestaan? De kans op een antwoord leek verkeken toen de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed besloot dat de vindplaats zonder verder onderzoek kon worden weggebaggerd, en dat dit besluit door de Provincie Limburg werd overgenomen. In 2011 kwam dit besluit Xavier ter oren, waarna hij een plan opzette om de vindplaats te redden en op te graven in zijn vrije tijd met hulp van andere vrijwilligers. Met succes, want in januari 2012 zegde de Provincie Limburg een subsidie toe om De Hildert onder de vlag van het Venrays Museum op te graven. Ook de gemeente Bergen deed een welkome duit in het zakje. Enkele weken later begon de opgraving. Het onderzoek was binnen 2 weken klaar en daarna begon een lange periode van uitwerking. Ook die is inmiddels afgerond en in oktober 2014 is een boek over de Hildert verschenen.
De Hildert blijkt een gebouw te zijn van ongeveer 28x8 m met een centraal bouwdeel, en een oostelijk en een westelijk bouwdeel. De fundering was van mergelsteen en baksteen, en het opgaand muurwerk was van baksteen. Naast het gebouw lag een watervoerende greppel met een ingegraven ton, mogelijk om vis op te kweken. In het centrale deel van het gebouw was een beerput en in de keuken lag een inpandige waterput, beide van opgestapelde mergelblokken. Daarin, maar ook elders op het erf, werden allerhande vondsten gedaan, zoals een houten kommetje, planken, balken, een sleutel, twee schoppen, keurloodjes, rijke glazen drinkbekers, lepelfragmenten en ander afval. Het dak was van dakleien en op de nok lagen noktegels. Rijk versierde tegels wijzen op een inpandige haard en het pand had glazen ruiten. De gebruikte materialen en het vaatwerk wijzen op rijke bewoners, die er in de periode ca. 1525-1575 woonden. Het perceel was omgeven met een heg met daarin haagbeuk en eiken. Tevens was er een tuin en was er een fruitweide, en groeide er een of meerdere statige zilversparren.
Historisch onderzoek bood inzicht op de bewoners en meer details van de geschiedenis van de Hildert. Het gebouw is een adellijk huis in eigendom van de heer van Well, Adriaan van (den) Bylandt. Dit was een zeer eigengereid persoon over wie veel bekend is. Zo steunde hij de Reformatie vol overtuiging, was een persoonlijke vriend van Willem van Oranje. Hij stelde onder meer een ‘ketterse’ onderwijzer in Well aan, liet in de lokale boekenwinkel honderden (!) anti-Katholieke boeken verkopen en was de aanstichter van de eerste Beeldenstorm in het dorp. Daardoor kreeg hij de Inquisitie op bezoek en moest wegens ketterij voor het gerecht in Arnhem verschijnen. Daar werd hem de vraag gesteld waarom hij vier heiligenbeelden uit de kapel in Aijen had laten verwijderen en in zijn huis in de Hildert had laten verbranden? Tevens was hij een groot militair strateeg en trad in dienst van hoogstaande edellieden die de Reformatie een warm hard toedroegen, zoals Philips van Hessen en de Franse koning. Verder plunderde hij met Maarten van Rossum de Meierij van Brabant en belegerde hij met 10.000 (!) soldaten het Land van Luik. Ook in Geuzenkringen was hij goed bekend, want hij onderhandelde namens hen met de stad Roermond –met succes. Het is dus duidelijk wie De Hildert had laten bouwen, maar wie woonde er? Vermoedelijk had Adriaan het laten bouwen voor zijn dochter en enigs kind Elisabeth. Zij trouwde echter met Balthasar van Vlodrop en vestigde zich met hem in Leuth. Rond 1546 woonde één van de schepenen in De Hildert. Het pand was dus geen klooster, zoals wel eens is geopperd.
Huys de Hildert komt rond 1575 aan haar eind. Rond deze tijd vonden in Well diverse veldslagen plaats. In 1575 werd kasteel Well ingenomen door Maarten Schenck van Nijdeggen namens de Spanjaarden. Adriaan van den Bylandt stierf in dit jaar, enkele jaren nadat hij zijn gouden (!) huwelijksfeest mocht vieren. In 1580 werd het ingenomen door Splinter Helmich namens de Staatsen, en enkele jaren later, in 1586, werd het opnieuw ingenomen door de Spanjaarden. De vondst van een stenen kogel van een 16e eeuwse mortier en een punt van een pijl van een kruisboog duiden inderdaad op oorlogshandelingen ter plekke. De integratie van archeologische en historische gegevens bieden het onderzoek naar Huys de Hildert meerwaarde. Helaas was er onvoldoende budget om een groot aantal boeken te laten drukken, maar in de archieven in Well en Venlo zijn exemplaren aanwezig.


Reconstructietekening van Huys de Hildert.
 

Verslag: Jan Vissers